پناهندگان اقلیمی

تغييرات آب و هوایی و تخريب محيط زيست تأثير قابل توجهی در جابجايی مردم سراسر جهان داشته است. واكنش افراد در پاسخ به تغييرات اقليم متفاوت می باشد و مهمترين واكنش افراد به زوال محیط زیستی و دفع خطر، جابجایی می باشد. بطوركلی مهاجرت هایی كه در اثر تغييرات اقليمی و پيامدهای آن شكل می گيرد پناهنده اقليمی را شكل مي دهد.(دکتر عیسی ابراهیم زاده و دکتر مرتضی اسمعیل نژاد, ۱۳۹۵)

تحقیقات جدید ازسابقه طولانی جابجایی قبایل به واسطه کاهش شدید دما دربرخی نقاط کره زمین حکایت میکنند که حتی در سقوط امپراتوری روم تأثیر گذاشته اند. جابجایی های اجباری ناشی از حوادث محیط زیستی و به ویژه ناشی از دخالت انسان در شرایط اقلیمی زمین، در دوران معاصر نیز تأثیر قابل توجهی در تحولات سیاسی و تحقق اهداف توسعه در سطح بین المللی داشته و میتواند مورد توجه حقوق بین الملل قرار گیرد.

در خصوص توصیف اشخاصی که به واسطه عوامل محیط زیستی مجبور به ترک سکونت شوند، اتفاق نظرچندانی وجود ندارد. »عباراتی از قبیل پناهندگان محیط زیستی«، »پناهندگان اقلیمی« و »جابجاشدگان محیط زیستی« در متون مختلف ملاحظه می شود.

بطور کلی، هنگامی که از »مهاجرت ناشی از بلایای طبیعی« سخن گفته می شود، معمولا یک یا چندعامل محدود و نوعا سهمگین،از قبیل سیل و زلزله و طوفان های موسمی، باعث جابجایی جمعیت می شود. اما درخصوص مهاجرت ناشی از تغییرات اقلیمی، مجموعه ای از عوامل تدریجا باعث می شوند که تضمین حیات شرافتمندانه و تأمین امنیت انسانی مهاجرین در مبدأ، ناممکن یا بسیار دشوار شود.

–جابجایی در سطح محلی

–جابجایی درون مرزهای سرزمین یک کشور

–جابجایی در سطح منطقه ای یا بین المللی

*عواملی که بیشترین نقش را در فراهم کردن زمینه مهاجرت های محیط زیستی بر عهده دارند؛

–شدت و تکرار پذیری حوادث آب و هوایی

–کمبود منابع آب

–حاصل خیز نبودن زمین برای تأمین معیشت جمعیت محلی

–فقدان امنیت غذایی

–غیرقابل سکونت بودن مناطق ساحلی

–امکان بروز منازعات ناشی از رقابت بر سر منابع محدود

نمونه ای از مهاجرت محیط زیستی در ایران

يكی از مهمترين پيامدهای تغييرات اقليمی، تغيير الگوهای مكانی و زمانی پديده های فرين(حوادث جوی نادر و دور از شرایط بهنجار) مانند روزهای همراه با گرد و غبار و طوفان ها می باشد.
به طور مثال بيشتر مناطق استان خراسان جنوبی تحت تأثير وزش بادها و گرد و غبار ناشی از طوفان های شن و ماسه قرار دارند. بادهای محلی در این استان در اغلب مناطق وزش دارد و از سرعت چندانی برخوردار نبوده و فقط در برخی مناطق خاص به دليل وجود دشت های وسيع و فاقد پوشش گياهی و اختلاف دمای زياد از شدت های بيشتری برخوردار می باشد که غالبا در محدوده مناطق تحت تأثير فرسايش بادی وكانون های بحرانی فرسايش بادی هستند.

یکی از کانون های بحرانی در این استان نوار مرز استان خراسان جنوبی با كشور افغانستان است که غالبا در سيطره ی وزش بادهاي ۱۲۰ روز در فصل تابستان می باشد.
تحت تاثیر عوامل مختلف مانند خشکسالی فرسايش بادی در سال های اخير شديدتر شده و در مناطق بحرانی باعث مهاجرت اقليمی گرديده است. تداوم شرايط خشكسالی و افزايش سرعت باد و فراوانی طوفان های گرد و غبار در سال های جديد منجر به ايجاد پناهندگان اقليمی در برخي سكونتگاه های این استان شده است. بطوریکه سكونتگاه های نهبندان، طبس و بشرويه بيشترين پناهنده اقليمی را داشته اند.

مدیریت مهاجرت محیط زیستی

اقدامات زیادی به عنوان سیاست های پیشگیرانه با هدف کاهش نیاز به مهاجرت وجود دارد. اول از همه برنامه ریزان و مدیران باید رویکردها را نسبت به پناهندگان گسترش دهند و نباید بخاطر اینکه هیچ روش نهادینه ای برای برخورد با آنهــا وجود ندارد به نادیده گرفتن پناهندگان محیط زیست ادامه دهند.

دوم اینکه باید درک جامعی از پناهندگان محیطی داشت تا علل مشکل نه تنها علل محیطی بلکه مشکلات مرتبط و همچنین نقش فشارهای جمعیتی و فقر و ارتباط آنها با تنش های قومی و درگیری های متعارف بررسی شده و برای آنها برنامه ریزی شود.

به طور مثال خشکسالی های مکرر در جنوب صحرای آفریقا را نمی توان تنها به شرایط آب و هوایی نسبت داد همچنین عامل قحطی های مکرر در این منطقه نیز تنها خشکسالی نمی باشد. بلکه علت خشکسالی اغلب اختلال در فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است که سبب می شود دسترسی به غذا کاهش یابد.
برای حل این مشکل می توان از کمک های چند جانبه مانند بودجه کشورهای خارجی توسعه یافته و برنامه توسعه سازمان ملل متحد بهره جست.

منابع:
ساسان مدرس سبزواری، سید محمد قاری سیدفاطمی، ۱۳۹۷. مهاجران محیط زیستی در حقوق بین الملل از ابهام مفهومی تا فقدان چارچوب حقوقی
دکتر عیسی ابراهیم زاده، دکتر مرتضی اسمعیل نژاد،۱۳۹۵. پناهندگان اقليمی چالش آينده ي تحولات منطقه ايی مطالعه موردی: خراسان جنوبی