روانشناسی اجتماعی و رفتار اقتصادی

رویه علم اقتصاد در مستثنی کردن مفروضات روانشناختی با رویکرد رفتارگرایی در روانشناسی قابل مقایسه است.

سازه های ذهنی غیر قابل مشاهده (مثل افکار) در یک رویکرد رفتارگرایی به عنوان عامل تبیین کننده رفتار قلمداد نمیشوند و صرفا مشاهده ها و علیت های رفتاری اجازه ی ورود به حوزه تبیین رفتار را دارند (مثل بوی غذا که باعث راه افتادن آب دهان میشود).

به همین ترتیب، انتخاب واقعی گزینه ها و تفاوت قایل نشدن بین گزینه ها (همانند رفتار) در اقتصاد، اساس سودمندی ترتیبی (یعنی مثلا شی (الف) با ارزش تر از شی (ب) هست) به مثابه رتبه بندی برترین ها قرار میگیرند.

ما در این مقاله ( و مقالاتی از این دست ) قصد نداریم راجب علم اقتصاد توضیح دهیم، بلکه قصد داریم رفتار های اقتصادی انسان ها را از لحاظ روانشناسی بررسی کنیم.

اگر علاقه دارید تا علت رفتار های اقتصادی انسان ها را بدانید، با ما همراه باشید.

فهرست

• نظریه اقتصادی بیشینه سازی سودمندی
• سودمندی ذهنی مورد انتظار
• نظریه چشم انداز
• ناهنجاری ها (امور نامتعارف)
• جمع بندی

نظریه اقتصادی بیشینه سازی سودمندی

یکی از مشهور ترین نظریه ها در زمینه روانشناسی اجتماعی و رفتار اقتصادی، نظریه بیشینه سازی سودمندی است.

جرمی بنتام فیلسوف بریتانیایی در کتاب خود با عنوان ((اصول اخلاق و قانون گذاری)) ، مدعی است که جست و جوی لذت و اجتناب از درد کل رفتار انسان را تبیین میکند. این اصل بعد ها تحت عنوان ((سودمندی لذت جویانه)) نامیده شد.

سودمندی پس از آن به عنوان سنجه اصلی لذت مورد توجه قرار گرفت. این اصل به این معناست که سودمندی باید با اعداد مطلق اندازه گیری شود. بی فایدگی به هیجان های منفی نظیر درد اشاره دارد که افراد از آن دوری میکنند.

مفاهیم به حداکثر رساندن (بیشینه سازی) سودمندی و عمل منطقی (عقلانی) عمدتا منسوب به اقتصاد دانان قرن نوزدهم دانسته میشود. اقتصاد دانان اصل محاسبه لذت جویانه یا محاسبه سودمندی به عنوان توازن خالص میان لذت و درد را به مثابه قانون کلی رفتار انسان قلمداد کردند که رفتارهای مربوط به روابط اقتصادی و تبادلات تجاری از آن قابل استنتاج است.

مثلا هجوم مردم به سمت بورس یا خرید سکه و ارز نمونه هایی از رفتار سودمندی لذت جویانه است.

سودمندی ذهنی مورد انتظار

یکی دیگر از مشهور ترین نظریه ها در زمینه روانشناسی اجتماعی و رفتار اقتصادی، نظریه سودمندی ذهنی مورد انتظار است.

این نظریه سال ها نظریه غالب در حوزه تصمیم گیری بود. این نظریه مدعی است که سود و زیان گزینه ها در احتمال ادراک شده رخدادها ضرب میشوند، گزینه هایی با بهترین توازن خالص سود و زیان (بالاترین میزان سودمندی ذهنی مورد انتظار) انتخاب خواهند شد.

مثلا من حدس میزنم که اگر در قرعه کشی ایران خودرو و سایپا شرکت کنم به احتمال ۶۰ درصد یک پراید ۲۰۰ میلیونی برنده میشم و به احتمال ۴۰ درصد هیچ خودرویی برنده نمیشوم،  چون احتمال برد خودم رو بیشتر از باخت خودم ادراک میکنم پس من در این قرعه کشی شرکت میکنم.

نظریه چشم انداز

نظریه چشم انداز یکی از جالب ترین نظریه ها در حوزه روانشناسی اجتماعی و رفتار اقتصادی است.

بر اساس این نظریه دردناکی زیان ها بیش از لذت بخش بودن سودها است. افراد ارزش منفی یک زیان را بیش از ارزش مثبت یک سود برآورد میکنند. آن ها بیش از خوشحال شدن جهت بدست آورن یک میلیون تومان پول، برای از دست دادن آن ناراحت میشوند.

نظریه چشم انداز یک رابطه نا متقارن بین سود و زیان را مفروض میداند. بر اساس این نظریه سودها و زیان ها مفاهیم نسبی اند و از یک نقطه مرجع ارزیابی میشوند. به دست آوردن یک ارث غیر منتظره به عنوان یک سود (برد) تلقی میشود. اگر در طول چندین سال پاداش دریافت شده باشد، دریافت نکردن پاداش آخر سال ممکن است یک زیان (باخت) تصور شود.

ناهنجاری ها (امور نامتعارف)

ناهنجاری (نامتعارف بودن) نمونه هایی هستند که با نظریه های روانشناسی اجتماعی و رفتار اقتصادی موجود هماهنگ نیستند و رفتار اقتصادی شان مطابق این نظریه ها نیست.

این ناهنجاری ها برای مدافعان یک نظریه غالب یا الگو مشکل ایجاد میکنند.

نظریه یا باید با ادغام موقعیت های ناهنجار مطابقت داده شود، یا منسوخ شده و نظریه دقیق تری جایگزین آن شود که توانایی تبیین وضعیت های ناهنجار را داشته باشد.

اقتصاد رفتاری و روانشناسی اقتصادی در بردارنده الگوی جدیدی هستند که مفاهیم روانشناختی و اقتصادی را در مجموعه ای از نظریه های جدید رفتار اقتصادی مصرف کننده ها، سرمایه گذاران و کارآفرینان تلفیق میکند.

جمع بندی

ما در این مقاله راجب کاربرد روانشناسی اجتماعی و رفتار اقتصادی صحبت کردیم و توضیح دادیم که چگونه برخی از ادراکات و غرایز ما موجب میشود که ما به سمت رفتار اقتصادی خاصی پیش برویم و از رفتار اقتصادی دیگری دوری کنیم. همچنین راجب تعدادی از نظریه های اقتصادی و ناهنجاری هایی که ممکن در یک نظریه رخ دهد صحبت کردیم.

نظر شما راجب رفتار های اقتصادی ما آدم ها چیست؟ لطفا نظرتان را با ما در بخش ها نظرات در میان بگذارید.

برای مشاهده مقالات بیشتر به لینک های زیر مراجعه شود:

همرنگی با جماعت و ۳ تا از دلایل آن

۳ حوزه عمده نظریه های روانشناختی اجتماعی

۳ مرجع فردی، اجتماعی و موقعیتی